Меню
16+

Сетевое издание «Бабаюртовские вести»

19.10.2020 15:22 Понедельник
Категории (2):
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

Абакар КАРТГИШИЕВ: «Умутларыбыз яшавгъа чыгъажакъгъа инанаман»

Автор: Г.Аджиев

Закон булан юрт администрацияланы алдына салынагъан талаплар кёп бар. Нечик десегиз, юрт оьлчевде тувулагъан гьар тюрлю масъалаланы чечмеге, шону булан бирге юртлуланы ял алывуна, оланы гелимин артдырывгъа ва кёп оьзге масъалалагъа тергев бермеге тюше. Къысгъача айтгъанда, гьар юртлу татывлукъда, онгайлыкъларда, бирбирине абур-сый этип яшама имканлыкъ берер йимик шартлар яратмагъа герек бола.

Бабаюрт районну Гьасанай юрту да бир агьлюге парх бере. Юртлулар оьзлени агьлю масъалаларын оьзлер чечип де уьйренгенлер. Юртну лап да уллу байлыгъы – юртлуланы арасындагъы дослукъ. Шо уллу агьлюню башын артдагъы 10 йылны боюнда Абакар КАРТГИШИЕВ тутгъан. Алдындагъы гюнлерде ону булан этген лакъырны баянлыкъ гьисапда тергевюгюзге бермеге сюемен.

– Гьасанай гиччи буса да, юртгъа кёп миллетли Дагъыстанны халкъларыны вакиллери сыйынгъан. Юртну башын тута туруп, ону бары да халкъыны арасындагъы татывлукъну да болдурмагъа герекдир чи. Шо ягъындан бир тюрлю четимликлер де арагъа чыгъагъан гезиклер сама болмаймы?

– Бугюн Гьасанайда 1032 адам яшай. Къумукъ да, ногъай да, авар да, мычыгъыш да, гьатта татарлар да юртну маданият, экономика, ругь оьсювюне оьз къошумун этелер. Бугюнге ерли бизде сен мычыгъышсан яда ногъайсан деп айтагъан адамны эшитмегенбиз, къойма да къоймасбыз. Гьар миллет – юртумну байлыгъы. Бир Гьасанай юртну мисалында да кёп миллетлер оймакъ чакъы юртда бал да, яв да йимик болуп яшап болагъанына бизде бар мисал да таманлыкъ эте. Энниден сонг да бирев де юртда токъташгъан миллиара аралыкъланы къазыгъын чайкъатмагъа болмас деп эсиме геле.

– Юртлуланы яшавун яхшылашдырмакъ учун юртда не йимик ишлер этиле?

– Озокъда, юртлуланы яшавун яхшылашдырмакъ – мени де, юртну активини де алдында токътагъан аслу борч. Шо борчну яшавгъа чыгъармакъ учун биз артдагъы йылланы ичинде бир тюрлю ишлер де этип башладыкъ.

Юртну темиркъазыкъ орамында яшайгъанланы ичеген сув, электрик гюч булан таъмин этивде четимликлер къаршылаша эди. Бу йылны башында биз эсгерилген орамдагъыланы абзарларына сувну етишдирдик. Умуми кюйде айтгъанда, бир чакъырым узунлукъгъа сув быргъылар тартмагъа болдукъ.

Сонг да, эсгерилген бойгъа янгы трансформатор салдыртып, электрик гюч булангъы масъаланы толу кюйде чечмеге бажардыкъ. Халкъ яшавлукъ учун башлап тарыкълы ниъматлар булан таъмин этилди.

Юртну халкъыны ругь байлыгъын артдырмакъ, юртлулар онгайлы шартларда Яратгъаныбызгъа ибадат этип болсун учун юртда янгы мукъаятлы межит ишленип де тура. Межит толу кюйде Аллагь учун кёмек этмеге рази болгъан ёлдашланы харжына къурула. Ювукъ арада шо ишге салынажакъ.

Ери гелгенде, эсги межитни бинасында юртлулар Аллагьны сыйлы калималарына уьйренип болсун учун мадраса ачмагъа умутлубуз. Шо да юртну халкъыны арасындагъы татывлукъну ва оланы ругь байлыгъын артдырывдагъы имканлыкъланы дагъы да генглешдирежек деп гьисап этебиз.

– Артдагъы йыллар Дагъыстанны алдынлы проектлери яшавгъа чыгъарылып тура. Шо проектлени бирлерин юртгъа яратмагъа не чаралар гёрюле?

– Шо проектлер яшавгъа чыгъарылмагъа башлагъанлы бир нече йыллар бола буса да, тюзюн айтгъанда, Бабаюрт районгъа шолар янгыз бу йыл гелди демеге ярай. Шогъар да районну ёлбашчысыны борчларын кютеген Даниял Исламовну гьаракаты булан болду. Тек бу йыл «Мени Дагъыстаным» деген проектге къошулмагъа кюй болмады. Неге тюгюл де, бир йылдан районну бары да юртун проектлеге гийдирмеге бажарылмай эди. Амма гелеген йыл Гьасанайны «Мени Дагъыстаным – онгайлы шагьар шартлар» деген проектге къошмагъа ва юртлулар учун яллыкъ бав къурмагъа хыялыбыз бар. Районну башын тутгъанланы янындан якълав тапгъанбыз ва гьалиденокъ проектге къошулмакъ учун тарыкъ кагъызланы гьазирлеп турабыз.

– Тазалыкъ – динни кюрчюсю дей. Айтагъаным, юртну, табиатны гьайын этив нечикдир? Тазалыкъ болдурувда четимликлер арагъа чыгъамы?

– Мен оьрде эсгерип гетгеним йимик, бизин юртда ислам динни къанунлары яхшы юрюле ва юртлулар динде айтагъан кюйде юртда тазалыкъ болдурувгъа оьзлени тергевюн бакъдыралар. Макътанагъан йимик болуп къала, макътансам да, юртда сатыв-алыв этмеге гелген оьзгелер шундагъы тазалыкъгъа тамаша болалар ва башгъа ерлерде шолай тазалыкъ ёкъну айта болалар. Биз юртубузну тазалыгъын биз оьзюбюз этмесек, къырдан гелип, ону бирев де этмежекни яхшы билебиз. Халкъ да шону англай. Шо саялы да бизде ерде ташлангъан «салафан» пакетни яда оьзге чёп алагъожаланы гёрмеге болмайсан.

Сонг да, оьсюп гелеген яш наслуну юртда токъташгъан асил мердешлерде тарбияламакъ учун, тазалыкъ болдурув ишлеге оланы да къуршамагъа къасткъылабыз. Школаны директору Мурат Магьмутовну разилиги ва ортакъчылыгъы булан охувчу яшлар субботниклер оьтгерелер. Шолай булкъаланы аслу гьалда язбашда ва гюзде оьтгеребиз. Шоларда савлай юртну халкъы ортакъчылыкъ эте.

Табиатны къоруп сакълавну гьайы Гьасанайда былтыр заманлардан берли этиле. Юртну ортасында ерлешген кёлюбюз – юртну гёзеллиги ва табиат байлыгъы. Эгер де бир-бир ерлерде кёллени къурутуп, топурагъын оьзге затлагъа къолламагъа къастлы буса, бизде кёлню сувун, ичинде балыкъланы санавун артдырывгъа белсенгенлер бар. Аллагь рази болсун, юртлу Нажмидин Истамбуловну къасты булан кёлню суву гьатта къургъакъ яй айларларда да кемимей, ичи толгъан балыкъ да юртгъа берекет гелтире. Сонг да, юртлу яшлар кёлню бою булан къайыкъ тартмагъа болалар. Айтагъаным, табиатны къорув, тазалыкъны болдурув Гьасанайда оьр даражада демеге ярай.

– Бу йыл савлай дюньягъа авур гелди. Пандемия экономикагъа да, шону булан халкъны кисесине де гючлю кюйде урду. Пандемияны заманында юртлу уьзюрю ожакълагъа бир якъдан да кёмек къол узатгъанлар болдуму?

– Гертилей де, бу йыл гьар якъдан да къыйын гелди. Шюкюр Аллагьгъа, коронавирусну балагьы бизин юртдан енгил гетди демеге ярай. Озокъда, пандемияны вакътисинде ёллар ябылып, ишлер токъталып, адамлагъа къыйын болду, айрокъда, яшав гьаллары осал агьлюлер къыйын гюнлени башдан гечирмеге борчлу болдулар. Шо вакътини ичинде районну башын тутгъанланы янындан да хыйлы кёмек болду. Юртлулагъа шо уллу даража, кёмек болуп токътады.

Озокъда, бу ерде мен айрыча мадарлы адамларыбыз этген садагъаланы да эсгермеге сюемен. Юрт да, район да шо къыйынлы гюнлерде бир экенни гёрсетмеге болду. Адил Янгыюртдагъы тирмен шо къыйын гюнлерде гьар юртлугъа бир къап ун уьлешгенни айтсам да таманлыкъ эте деп эсиме геле. Юрт ерде аш этмеге унунг бар буса, оьзге ашамлыкъ маллар бав дюгю, демек, узакъ заман сакъламагъа болагъан сурсатлар пайланды. Шону яхшылыгъындан юртдагъы харлы уьягьлюлер дин къардашларыбызны янындан этилеген кёмекни толу кюйде гьис этмеге болдулар. Шолай авур гюнлер бизге дагъы къайтып гелмес деп умут этемен.

– Демократия девюрде яшай туруп, бары да зат болмаса да, кёп зат акъча маялардан гьасил болагъаны белгили. Юртлар да шолай. Акъча болмаса, гёз алгъа тутулгъан хыялланы яшавгъа чыгъармагъа къыйын. Юртну гелими – налоглар. Налог жыйывну гьалы юртда нечикдир?

– Налог жыйывдан юртда этмеге гёз алгъа тутгъан гьар иш де гьасил. 131-нчи законгъа гёре, биз юртну кёп ярлыкъларын оьзюбюз кютмеге борчлубуз. Гиччи юртда уллу намусланы кютмеге къыйын. Юртну налог базасы да макътанардай тюгюл. Бу йыл бизин оьз гелимибизни оьлчевю – 752 минг манат. Шондан къайры да, 1 миллион 544 минг манат дотация геле.

Налог жыйыв бизин юртда гьаман да оьр даражада болуп тургъан. Амма оьрде эсгерип гетгеним йимик, пандемия шо ишни акъсакълатды. Айтагъаным, юртлулар аслу гьалда юртдан тышда ишлейлер, къазанмакъ учун республиканы ва Россияны тюрлю-тюрлю ерлерине баралар. Пандемия башлангъан сонг, ёллар ябылып, ишлер токъталып, юртлулар ишсиз къалды, демек, налог жыйыв да йырылмагъа башлады. Буссагьатгъа ерли биз янгы планны яртысын толтургъанбыз. Йылны ахырына алдыбызгъа салынгъан планны толу кюйде толтурмагъа къастыбыз бар. Шо якъдан ишлеп де турабыз. Амалыбыз да ёкъ, неге тюгюл, тегиш ёлда юрюмек учун, таза сув ичмек учун, гечелер орамларда ярыкълар болсун учун бизин акъча маяларыбыз болмагъа герек.

Озокъда, бу йыл биринчилей болуп район администрациясы ёллагъа деп гёрсетилеген акъчаны бизин бюджетибизге берди. Гьакъыкъатда 500 минг манатгъа биз бир чакъырым ёлгъа чакъа-таш тёгюп тегишледик. Шо саялы да мени районну башы Даниял Исламовгъа гьасанайлыланы разилигин билдирмеге сюемен. Адамлар этилип турагъан ишлени гёрелер, оланы янындан якълав болажакъгъа инанаман.

– Юрт экономиканы бирдагъы бир айырылмас саны – юрт хозяйство. Гьасанай оьзюню юрт хозяйствосу булан савлай Дагъыстангъа таныла гелген. Бугюн гьасанайлыланы юрт хозяйство булангъы аралыгъы нечикдир?

– Юрт хозяйство Гьасанайны орта багъанасы болуп гелген. Озокъда, 90- нчы йылларда савлай уьлкеде юрюлген башалман политиканы натижасындан савлай республикагъа аты айтылгъан «Гьасанай» колхоз тозулду, ону топуракълары толу кюйде юртлулагъа пайланды, арагъа ижарачылар, сабанчы-фермерлер чыкъды. Шолар бары да юрт хозяйствону оьсювюне оьзтёрече таъсир этди. Буса да, сабанынг алтын буса да, харш салмасанг, ач къаларсан дегенлей, гьасанайлы лар топуракъны ташлап къоймадылар, болагъан кюйде, оьзлеге онгайлы кюйде ишлетип туралар.

Юртда гьайванчылыкъ тармакъда ишлер яман тюгюл. Бугюн Гьасанайда 265 агьлю бар ва олар сакълайгъан къара туварны баш санаву 600-ден де къолай. Мен мунда янгыз туваргъа юрюйген гьайванланы санавун гелтиремен. Аранларда сакъланып турагъан гьайванланы санаву да аслам. Сонг да, сиривге бир мингден де къолай маллар юрюй. Оланы сакъламакъ учун къатты емлени топламагъа герекни гьисапгъа алып, ижарачылар аслу гьалда оьзлени ихтиярындагъы сюрюв топуракълагъа люцерна чачалар, къышлыкъгъа бичен топлайлар. Сонг да, биченни багьасы да гётерилген. Артыгъын сатывгъа чыгъарып да гелим алагъанлар да аз тюгюл.

Артдагъы йыллар юртда будай чачагъанлар да арагъа чыгъып тура. Бу йыл ижарачылар ва сабанчылар 70 гектардан ашлыкъ къайтардылар. Тюшюмю де яман болмады.

Сонг да кёп йыллардан берли биринчилей болуп юртда чалтик чачылды. 32 гектар ердеги чалтикни тюшюмю къайтарылды. Шо буса бары да юрт хозяйство тармакъ оьзюню алдынгъы ерлерине къайтажакъ деп умут тувдура.

– Адам тарыкъда ишлеп де, ял алып да болмагъа герек деп айтыла. Юрт ерде шагьарларда йимик ял алмакъ учун онгайлы ерлер ёкъ. Алдын шо ишни юрт клублар кюте эди. Бугюн юртда маданиятгъа тергев нечикдир?

– Тюзюн айтайым, юртда халкъ ял алсын учун «шу» деп айтмагъа ер ёкъ. Совет девюрден къалгъан маданият уьй де эсги болгъан. Буса да, шонда гьар тюрлю байрам чаралар оьтгермеге къасткъылабыз. Къумукъ театр гелсе де, шо эсги сагьнагъа чыкъмагъа борчлу болалар.

Гьалны шо ерлерин ойлап, халкъны ял алывун болдурмакъ учун, мен оьрде де эсгерген кюйде, Аллагь буюрса, юртда гележекде яллыкъ бав къурулажакъ. Шо бавда, уллулар да, яшлар да ял алсын учун, бары да шартланы болдурмагъа гёз алгъа тутгъанбыз.

– Юртлу яшёрюмлени бирдагъы бир къыйнайгъан масъала – спорт булан машгъул болмагъа имканлыкълар ёкълукъ. Бир вакътилерде шо масъалаланы чечмек учун юртда спортзал ишлеп де башлагъан эдигиз. Бугюн шо не гьалдадыр? Яшёрюмлер спорт булан машгъул болсун учун гележекде не йимик ишлени башламагъа умутлусуз?

– Спорт, озокъда, яшёрюмлени санын ва ругьун къатдыра, чыдамлы эте. Мен оьзюм де тутушуп ябушувдан тренер гьисапда да шону яхшы билемен. Озокъда, янгыз хыял болгъан учун болмай, спорт булан машгъул болмакъ учун шартлар да герек. Яшланы маданият уьйню бир мююшюнде, саламны уьстюне эсги одеяллар ябып, шонда ябушдурта эдик. Озокъда, гьалиге биз шондан саламны да тайдырдыкъ, одеялланы орнунда хали де яйдыкъ. Буса да, юртда бары да шартлары булангъы спортзал ёкъ.

Ёкъну герек тапдырар дегенлей, юртлу яшланы сиптечилиги булан, юртлулардан жыйылгъан харж булан уллу спортзал къуруп турабыз. Бу йылны ахырына залны башын япмагъа хыял бар. Шо залны ачылыву булан юртда спорт янгы даражагъа чыгъарылажакъ деп эсиме геле.

Сонг да, бу йыл юртда топ ойнайгъан майдан ачылды. Шону ачылыву да юртлу яшёрюмлени спорт якъдан оьсювюне хыйлы къошум этди. Инан сен, гечорта болгъанча майдандан адам таймай. Топ ойнайгъанлар – ойнайлар, ойнамайгъанлар – къарайлар, лакъыр этелер. Топ майдан юртлуланы дагъыдан-дагъы бирикдирди.

Гелеген йыл буса топ майданны ювугъуна воркаут-майдан да салмагъа хыялыбыз бар. Шо да орам спортну яйылывуна къошум этежеги шексиз.

Демек, юртда спорт булан байлавлу болгъан четимликлер ювукъ гележекде артда къалажакъ, алда буса янгы уьстюнлюклер, янгы оьрлюклер болажакъ деп умут этебиз.

– Лакъырлашывну жамын чыгъара туруп, ахырынчы соравумну бермеге сюемен. Юртну башын тутуп ишлеген 10 йылны да гьисапгъа алып, сизин дагъы да ишлемеге имканлыкъларыгъызны гёз алгъа да тутуп, сиз Гьасанайны гележегин нечик гёресиз?

– Озокъда, мени де, юртлуларым учун да Гьасанай лап да арив ер ва шолай болгъан сонг, онда арив болуп бизге дагъы ер ёкъ да ёкъ.

Ювукъ гележекге гёз алгъа тутулгъан алдынлы масъала болуп гелеген йыл башланмагъа герек янгы школаны къурулушу болуп токътагъан. Школаны къурулушу булан мен оьрде эсгерип гетген маданият уьйню де, спортзалны да масъаласы чечилежек.

Сонг да, гелеген йылгъа юртну баш орамына асфальт салмагъа, эки боюна буса аякъмашин гьайдайгъанлагъа айры ёл этмеге умутлубуз. Шогъар онгача программа бар. Программагъа къошулмакъ учун тарыкъ кагъызланы онгарып турабыз. Аллагьны кёмеги де булан шо хыялланы яшавгъа чыгъармагъа болсакъ, юрт яшав тюбюкъарадан алышынажакъгъа умут этебиз. Умутларыбыз уллу, оланы яшавгъа чыгъармакъ учун бел бюгюп, этек чалып ишлемеге герекбиз. Юртлуларымны кёмеклери де булан умутларыбыз яшавгъа чыгъажакъгъа инанаман.

– Муратларыгъызгъа Аллагь етишдирсин! Лакъырлашыв саялы да кёп савбол!

– Сен де савбол!

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.

8