Къурч загьматы булан абур къазангъан

Шолай адамланы бириси булан гьалиден бир нече йыл алдын этген лакъыр эсимден таймай. Шону къысгъартып охувчулагъа аян этме сюемен. Район газетни 2019-нчу йылны 12-нчи июлюнда Къасумхан Гьажиевни «Аты эсде яшажакъ» деген макъаласы чыкъды. Онда 1950-нчи чинк де къыйынлы давдан сонггъу йылларда узакъ заман Адилянгыюртну Кировну атындагъы колхозуну председатели болуп тургъан Жамалдин Алиевни гьакъында бек тизив язылгъан. Менде шону гьакъында язма токъташдым, тек о язгъанны такрарлап тюгюл, гьалиден бир нече йыллар алда Жамалдин агъав мени булан лакъыр этегенде айтгъан хабарын охувчума аян этемен.

Мен Жамалдин агъавну яшдан берли таный эдим. О Бабаюртда мени узукъари агъам Микайыл Гьажимуратовну хоншусу да, ювугъу да дюр эди. Мен олагъа барсам, Жамалдин агъавну да гёре эдим.

Сонг арадан заман гетип, Жамалдин агъав Кировну атындагъы колхозну председатели болгъан деп эшитдим. Онда хыйлы йыллар ишлеп, сон гону башгъа хозяйствогъа чыгъарды. Тек арадан 10-15 йыллар гетгенде де, адильянгыюртлуланы арасында ону хабары чыкъса:

-Огь, не тизив адам эди, бизге дагъы олай ёлбашчы гелмеже, огъар Аллагь рази болсун бизге этген къуллукълары саялы, — деп къаны-жаны булан разилигин билдире эдилер.

Олай сёзлени эшитгенде – Я, шонча адамны абураун къазанмакъ учун ол халкъгъа не этген бьолгъан экен? – деген сорав мени кёп йылланы узагъында къыйнап турду. Ахырда бизин юртда бир тойда Жамалдин агъав булан ёлукъма насип болду. Муаллим Али Аскеров да булан булар къырда хабарлап турагъанда, мен бугъар: Жамалдин агъав, сизге сорама сюеген затларым бар, ярай буса, — дедим.

-Озокъда ярай, инишим, сора. Мен оьзюм билеген кююмде жавап берермен, — деди.

-Жамалдин агъав, сиз Адильянгыюртда хыйлы йыллар ишледигиз, тайгъаныгъыз да кёп йыллар бола, амма шо юртну жагьиллери де буссагьатда да сизин атыгъызны уллу гьюрмет юулан эсгере. Шону нечик къазанып болдугъуз? – деп сорадым.

Жамалдин агъав Али Аскеровге де къарап: -Бу яш кёп маъналы, терен еринден тутду, юрюгюз абзаргъа гирип, бир чет ерде олтуруп, жавап берейим, — деди.

Ерлешип битген сонг, ол оьзюню хабарын башлады.

-Мен давдан къайтгъанда Къараногъайгъа оьзюбюз яшагъан авулгъа бардым. Онда хоншулар анабыз яшланы да алып Бабаюрт районгъа гёчгенни айтдылар. Юртда эки-уьч гюн де туруп, юртну халкъын да гёрюп, мунда гелип оланы тапдым. Бираз заман гетип мени Мужукъайгъа колхоз председатель этип йибердилер. Шонда арив бажаргъан кюйде ишлеп тураман, хозяйствосу да гиччи, ишлеме де тынч. Арадан бираз заман гетип, къуллукъ болуп Райкомгъа баргъанда, -Не арив гелдинг, эртен шунда сени гьакъынгда лакъыр болгъан эди, — деди. –Не лакъыр этдигиз, не деп айтылды, терс ишим бармы, — деп муну бетине соравлу къарагъанда, ол магъа –Я, Жамалдин, къарсалама, сени Адильянгыюртгъа кировну атындагъы колхозгъа председатель этип йиберме сюелер, — дегенде, мен къаршы турдум. –О чу уллу хозяйство, мен ону юрютюп болмажакъман, мен рази тюгюлмен, — дедим. Шу вакътиде Райкомну биринчи секретары да гирип гелип къалды. Бу гесип: -Уьч гюн беремен сагъа, уьч гюнден сонг жавабынгны айтарсан, гьали къайт, — деп ёлгъа салды.

Уьйге гелип анабызгъа ишни гьакъында айтдым. О ерде анабыз магъа: -Яшым, сен гьакимлер булан эришип турмай, рази болуп къал, сагъа олар булан дагъыда ишлеме герек, — деди. Мен дагъы да анабызгъа –О уллу хозяйство, мен эшитген кюйде, ону аякъгъа тургъузуп болмас деп къоркъаман, — дедим. (Агьлюм Гьава бир сёз де айтмай, бизин хабарыбызгъа тынглап турду).

Анам дагъы да енгилмеди –Не эте, сен уьч йылгъа ювукъ немислер булан ябушма уьйренип баргъанынгмы давгъа, осал затланы сёйлейсен, коммунист бойнуна алса, кютмейген масъала бармы? – деди. О сёзлени эшитгенде, мен бюс-бютюнлей йымышап, дагъы айтма зат да билмей, пысып къалдым. Олар айтагъан замангъа Райкомгъа бардым. Мени бек арив, илиякълы къаршыладылар –Мени орнума башгъа адамны сама йиберип къоймагъанмы экен деген ой гелди. Магъа олай насип боламы. Райкомну секретары: -Сен рази болмасанг, бюрону да чакъырып, сени масъалангны башгъа кюйде салажакъбыз. Шонда сен я партбилетингни бережексен, яда шо биз айтагъан юртгъа баражакъсан, — деди. Сонг мени де ачувум чыгъып: -Мен партбилетни фронтда дав эте туруп алгъанман, туснакъгъа салсагъыз да, мен сизге ону бермежегим гьакъ герти, тек анам айтгъандан сонг, мен оьзюмню коммунист борчумну иш булан исбат этермен, мен разимен, — дедим. Онда жыйылгъанлар –Молодец, муна герти коммунист, бизден болагъан кёмекни бизде этербиз, тангала сени артынгдан Янгыюртну дюрёгъу гележек, гьали барып хозяйствону да, адамланы да тергеп къара, агьлюнгню гёчюрегенде де кёмек этежекбиз, — деп ёлгъа салдылар.

Уьйге гелип, анама да, агьлюме де ишни болгъан кююн айтдым. Анабыз бек кепленип Гьавагъа: — Муна, шулай эркек сени агьлюнг, сен муну булан оьктем бол, сени абурунгну ол кёкге гётережек улан, — деп мени къучакълады. Мени чи дагъы затда къулагъым ёкъ, янгы ерде не болур, халкъ мени англармы, ишими неден башларман? – деген соравлар кёп, тек бирине де жавап ёкъ. Ай, Аллагь оьзю буюргъан болур деп гече ятдыкъ. Эртен сагьат сегиз бола туруп, янгыюртлу Гьажакъа Гьажиев эки тизив атлар егилген дюрёх де булан бизге тавуш этди. Сонг Янгыюртгъа гетдик. Конторгъа етишип, ичине гирдик, эсги председатель олтуруп тура. Бары тарыкъ затланы да берип, ишимде уьстюнлюклер де ёрап гетди. Гьажакъагъа сорап, бригадирлер нарядгъа ахшам гелегенни билип, уллу орам булан гетип бараман, бир бурунчакъда тамазаланы очары гёзюме тийди. –Бу чу мен айтагъан ер, ишни заманында бу не очар экен деп ойлашып, булан уьстюне барып: — Очар бириксин, агъалар, — деп гьариси булан сорашдым. Сонг: -Иним, очар тюгюл, янгы председатель геле деп эшитип, шону булан таныш болма конторгъа барма жыйылгъанбыз, — дедилер. –Нете, сиз ону танымаймысыз? – дедим. Олар бири де янгы председателни гёрмегенин айтды. Бу арада Гьажакъа гелип, огъар билдирме деп нишанлар этдим. Гьажакъа да шоссагьат англады. Очардагъылар Гьажакъагъа: -Сен артындан гетген деп айта эди, къайда янгы председатель? — деди. –Къайда болсун, конторда, — деди ол да.

Олар конторгъа барагъанны билип, мени де элтемисиз дедим.

-Юрю, бирев буса да къошумлукъ деп конторгъа гетдик.

Конторну ичине гиргенде кабинет ябыкъ, мен оьзюм кирит ургъанманчы. –Къайда Гьажакъа конторда дей эди чи, муну чу эшиги ябыкъ, шо бизин алдатды деп къайнаша башлай турагъанда, мен кисемден ачгъычны чыгъарып –Шу ачгъыч сама ярамасмыкен, — деп кабинетни ачып: -Гиригиз, агъалар, — дедим. Буланы арасында Абдулазим деген бир тамаза: -Инишим, шунча йыл яшагъанбыз, бизин ким де утуп болмагъан, тек сен бизин барыбызны да утдунг, муна сагъа бизин къолларыбыз яхшылыкъгъа, шу юртну халкъы булан гьакъ юрекден ишлеме насип болсун, — деди. Бирдагъылары: -Сен яшман деп къоркъма, сагъа тарыкъ болгъанда кёмек этежекбиз, — деди. Сонг оьзлени алдатгъан кюйню эсге алып, кёп заман кюлеп де алдыкъ. Мен ишлеген заманны ичинде шо тамазалар магъа аркъа таяв болуп кёп кёмек этдилер.

Аста-аста юртну халкъы булан гьаллашма башладым, кёп-кёп гьакъыллы, пайдалы адамланы тапдым. Мени ишим, озокъда, олар булан битмей эди. Мени аслу борчум – колхозну аякъгъа тургъузмакъ, халкъны яшавун яхшылашдырмакъ, гьукуматны планларын болдурмакъ эди. Шо уьч затны гёз алгъа да тутуп, халкъны да къуршап иш башладым.

Тек мени тувар, къой фермалардагъы биченни азлыгъы талчыкъдыра эди. Шо гьакъда эки-уьч керен районгъа билдирдим, бизин районну хозяйстволарында ёкъ буса, башгъа районлагъа сама къарасын деп тиледим. Тек тилевлерим яшавгъа чыкъмай. Шо йыл къыш бек къарлы болду. Бир гюн тувар ва къой фермаланы ёлбашчылары гелип: -Жамалдин, къойлагъа бир жумагъа, уллу гьайванлагъа 3 гюнге биченибиз къалгъан, бир амал этмесенг болмай, — деди.

Райкомгъа барма да базмадым, ахшам бригадирлер нарядгъа гелгинче деп баягъы тамазаланы, дагъы да юртда абурлу адамланы да къошуп, список этип столуму уьстюне салып къойдум. Ахшам болду, башгъа тармакъланы ёлбашчылары да гелди.

Мен булагъа: -Бу гече ахшам сизге нарядда ёкъ, муна шу списокдагъы тамазалар кимлеге ювукъда турагъанны язып алып, ярым сагьатдан бары да шунда гелсин, — деп барысын да юртгъа онгардым. Айтылгъан замангъа тамазалар жыйылды. Нажмидин Абуев: -Жамалдин, бир уллу къувун болмаса, сен бизин жыймас эдинг, оьзюнг гелип айтар эдинг, не болгъан? – деп магъа соравлу къарады. –Вуллагь, сизге нечик айтажакъны билмей тураман, туварны да, къойну да бичени бир-эки гюнге къалгъан деп олтуруп къалдым. Бираз сёйлемей туруп, сонг баягъы Абдулазим: -Жамалдин, сен терезеден де къарап, олтуруп тур, — деп гелген ёлдашларын да алып гетди. Ай ярыкъ гече, олар айтгъанны да этип, терезеге де къарап олтуруп тураман, бирденден къулагъыма арба тавушлар чалынды. Юртну орамларыны гьарисинден бичен юкленген 3-4 арба тувра базгъа багъып гетип бара. 40 арба санадым. Булар контордан чыгъып, жыйын этип, юртну ичи булан юрюп, юртдагъылагъа ким нече арба бичен берип бола буса берсин деп, арбачыланы да къуршагъан.

Сонг бирдагъы 50 арба гелди. Сонг тамазалар мени яныма гелди, танг ачылып ерге ярыкъ тюшдю. Мен сююнгенликден, шу адамлагъа разилигимни билдирме сюйгенде, оьзлюгюнден гёзъяшларым агъып гетди. Мени олай гьалымы гёргенде олар: -Жамалдин, рагьмулу адамны олай гьалы бола, — деп мени къучакъладылар.

Гертиден де, шо гюнден сонг тамазалар булан да, юртну халкъы булан да аралагъым бюс-бютюнлей алышынды. Шо заман –Шу халкъ булан мен бир йыл ишлесем де, 10 йыл ишлесем де, шуланы яшавун яхшылашдырмакъ, колхозну алдынлы хозяйстволаны сыдрасына гийирмек учун, юртну гёрюнюшюн башгъачалай этмек учун бары да гючюмню салып ишлермен деп оьзюме гьакъ юрекден коммунист сёзюмню берген эдим, шону яшавгъа чыгъардым деп эсиме геле, — деп Жамалдин агъав шу ерде сёзюн битдирди.

Шолай адамлар гьалиги наслугъа уьлгю болуп токътама герек. Районну 90 йыллыкъ юбилейин къаршылайгъан йылда шулай адамланы атлыран эсгерме тюше. Тек шоланы арасында барындн да яш Жамалдин Алиевни аты эсгерилежекге инанаман.