Къайратлы загьматы булан абур къазанып яшагъан

Гьар адам къысматына оьзю ес деп айтыла. Айтывлу Магьамматова да оьзюню къысматын оьзю ясагъан къатынланы бириси.

А. Магьамматова яшавну кёп къыйынлы толкъунларындан оьтген. Оьз заманында Аллагь берген савлукъ булан бирче, балики, болма ярай, ону авлетлерини сюювю, юртну халкъыны янындан этилген абур-сый огъар гюч бергендир.

Яшавда адамны къысматы тюрлютюрлю бола. Айтывлуну къысматы да енгил болмагъан. Оьзюню бютюн яшавун ол загьматгъа, агьлюге, яшлагъа багъышлагъан.

Айтывлу Магьамматова 1928-нчи йыл Хасавюрт районну Яхсай юртунда тувгъан. Огъар алты йыл болагъанда, 1934-нчю йыл атасы Дибир гечине. Анасы Айгьанатгъа эки къыз, бир уланны янгыз оьсдюрме тюше. «Къайгьы янгыз гелмей» дегенлей, Айтывлу 7-нчи классда охуйгъан вакътиде Уллу Ватан дав башланып, буланы Акъболатотаргъа ишлемеге йибере. Тиши-тырнагъына ерли савутлангъан немец елевчюлер Советлер уьлкеге чапгъын этип, Яхсай бойлагъа етишме тура деген хабар яйылгъанда, школаны охувчуларын да эсгерилген юртгъа окоплар къазма йиберелер.

Дав йылларда оьрюм яшлар гёрген чакъы къыйынлыкълар да Айтывлуну башындан оьтген. Ол оьзюню тенглилери булан Къушбар юртну авлакъларында мамукъ да жыя ва оьзге тюрлю хозяйство ишлерде де ишлей.

Къайгъыгъа батгъан анасына къарагъан сайын, Айтывлуну юреги пашманлыкъдан тола. Ол шо вакътиден тутуп жаваплылыкъны оьзюню бойнуна алмагъа уьйрене ва мен этмесем анама кёмек ким этер деп ойлай. Ол къызардашы да булан бирге, иш сайламай, гьар-бир ишни кютме къарай. Буланы яшаву аста-аста ёрукълаша башлай. Тек, бу агьлюню къысмат сынайгъанда йимик бола. Эркъардашы Мавлет, колхозну авлакъларында бичен жыйма баргъанда, исси болуп, ёлдашлары да булан бирге кирине. Шонда огъар сувукъ тийип, аврув къабуна. Ол шондан къолай болмагъан кюйде гечине. Биринчилей агьлюсюн, сонг авлетин тас этген Айгьанатны уьстюндеги кирлери чечилмей, йыллар булан къала. Тек къызлары огъар шо къыйынлыкълардан оьтмеге гюч бере. Ана да буланы аякъгъа тургъузмакъ учун гьаракат эте. Къызлар да анасы йимик чакъны иссисине-сувугъуна, ишни къыйынына-тынчына къарамайлы, къайратлы кюйде загьмат тёгелер.

Немец елевчюлер Яхсай бойгъа ювукъ болгъан деген хабар яйылгъан сонг, юртну халкъы оьзге юртлагъа гёчме башлай. Замаюртда яшайгъан Айтывлуну анасыны уланкъардашы Солтанмурат буланы оьзюню янына чакъыра. Юртдагъы мычыгъыш агьлюлени сюргюн этген сонг, Яхсайда яшагъанланы кёбюсю шонда гёче. Уланкъардашыны таклифин къабул этип, Айгьанат къызларын да алып Замаюртгъа гёче. Янгы ерде олар яшавун загьмат булан башлай. О гюнлени эсге ала туруп Айтывлу:

«О заманлар дагъы къайтып гелмесин. Ач йыллар эди, бары халкъ ишге къуршалгъан. Гьабижайгъа каза ура эдик, гюзде буса, оракъны къолубуздан тайдырмай эдик. Иш гюнюбюзге адамшавлу бир зат да бермей эди. Бир гиччи мичари гесек де тюшмейген заманлар да бар эди. Нени де гёрдюк. Къушбар юртда мамукъ жыйып ишлейген вакътиде бизге эки гьалтама ва бир стакан шорпа бере эди. Герек болгъанда шону да бёлюп ашагъанбыз. Замаюртда буса сабан- къуйрукъ тутгъанлагъа 3 кило канадалы ун, ашлыкъ бере деп, сабанда да ишледим. Шону да бёле эдик. Биз гёргенни яш наслулар гёрмесин», деп эсгере эди.

Замаюртда яшайгъан вакътиде Айтывлуну бир яш улан ушата. Анасыны уланкъардашы Солтанмурат ону о улангъа эрге бере. Оьзгелер йимик яш агьлю бири-бирин сююп, бири-бири булан гьакълашып, насипли ожакъ къура. Олардан уьч авлет тува. Замаюртда булар 1953-нчю йыл болгъунча ишлей, сонг бухгалтерлер етишмейгенге гёре, эри Гьасанны Герменчик юртгъа йиберелер. Янгы ерде Айтывлу овощчулукъ булан машгъул бола. Сонг колхозну фермасында савунчу болуп ишлеп башлай. Ол оьзюню къайратлы загьматы булан районну чу нечик де, республиканы ёлбашчыларыны да тергевюн тарта. 1966-нчы йыл ону яшавунда чинк де агьамиятлы йыл бола.

Демек, А. Магьамматова оьзюне тапшурулгъан сыйырлардан савулагъан сютню гьар гюнлер булан артдырып, районну савунчуларыны арасында юрюлеген социалист ярышда алдынлыкъны алгъаны саялы, ол бары да савгъатлардан чинк де сыйлысы «Гьюрметлев белгиси» деген орден булан савгъатлангъан. Ачыкъ этип айтгъанда, Айтывлу гьар сыйырдан савулагъан сютню къадарын 2800-3000 литрге етишдирген. Ону аты савлай районгъа белгили бола.

Озокъда, уьстюнлюк оьзлюгюнден гелмей. Эртен тангдан, гечелер геч болгъунча фермада ишлеп, ожакъда татувлукъ болдуруп, агьлюню, авлетлени гьайын этип оьтгерген юхусуз гечелер — шулар бары да загьматда чыныкъгъан къатынны башындан оьте.

Айтывлу Магьамматова оьзюне берилген савгъатланы гьарисине бир къарай туруп, оьзю етишген уьстюнлюклени гьакъында юрекде уллу оьктемлик, сююнч булан хабарлай эди. 1967- нчи йыл буса ол Дагъыстан АССР-ни Оьр Советини депутаты этилип де сайлана. Партияны ва гьукуматны янындан ишине оьр къыймат берилгени ону ишге бакъгъан якъдан ругьландыра ва йылдан-йылгъа ол яхшы натижалар гёрсете. Загьматда етишген уьстюнлюклери саялы ол 1970-нчи йыл «В.И. Ленинни 100 йыллыгъы», сонг буса «Загьмат макътавлугъу», «Дагъыстан АССР-ни 50 йыллыгъы» деген юбилей ва «Загьматны ветераны» деген медаллар булан савгъатлана.

Айтывлу Магьамматованы ишде болдурулгъан уьстюнлюклери саялы «Мол тюшюм учун» деген район газетни бетлеринде аз язылмагъан. Ол оьзюне тапшурулгъан ишни сан яны булан кюте, сют савувну гюнлюк, айлыкъ нормаларын даим артыкъ этип толтура. Ону гьаракаты айрыча гьис этиле. Огъар Дагъыстан АССР- ни Оьр Советини Президиумуну ва ДАССР-ни юрт хозяйство министирлигини къарары булан «Гьайванчылыкъны 1 класслы устасы» деген ат, тогъузунчу ва онунчу беш йыллыкъны ударниги, бир нече керен «Социалист ярышны алдынлысы» деген белгилер берилген.

1977-нчи йыл Айтывлу сыйырлардан сют савувну он айлыкъ гьасиллерине гёре, биринчилерден болуп, планын 110 процентге толтургъан. Шо йыл район газетни бетлеринде огъар:

Абурлусан, сыйлысан

Къайратлы ишинг булан

Кёп сют савмакъ учунгъу

Алгъа юрюшюнг булан, — деген дёртлюклер де багъышлангъан.

Оьзюню къайратлы загьматы булан халкъарада абур-сый къазангъан А. Магьамматова 1975, 1982, 1984-нчю йылларда Герменчик юрт Советни депутаты этилип сайлана, КПСС-ни райкомуну члени, XXV район партия конференциясыны делегаты да болгъан. Ону сураты Гьюрметлев доскагъа салына. Яшлай загьматгъа чыныкъгъан Айтывлу пенсия чагъына етишгенде де ишни къоймай, ондан сонг да 5 йыл загьмат тёге. Сонг савлугъу осаллашгъангъа гёре, уьйдеги къуллукъ булан доланып, авлетлерине къолундан гелеген кёмегин этип яшагъан.

Оьмюрюню кёп янын загьмат булан байлагъан Айтывлу агьлюсю Гьасан да булан эки улан бир къызны оьсдюрюп яхшы къылыкъда тарбиялагъан. Буланы яшлары оьр ва орта билимлеге ес болуп, гьариси оьз касбусун танглагъан. Уланлары Гимбат, политехника техникумну тамамлап, районда гьар тюрлю тармакъларда ишлеген, Магьаммат буса, политехника институтун битдирген. Къызы Зиярат Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетин тамамлагъан. Буссугьатгъы вакътиде буланы гьариси насипли ожакъ къуруп, татывлу яшайлар.

Яшавну оьрю булан энишин гёрген, аччы булан татлисин сезген Айтывлу Магьамматова уллу чагъына да етишип, авлетлерини яшларын ва оланы да яшларын гёрюп насипли яшагъан.

Айтывлу Магьамматова бизин арабызда ёкъ, амма ол ва ону йимик Ватаны учун къайратлы загьмат тёкген абурлу адамларыбыз бизин эсибизде даимге къалажакъ.